โรงพยาบาลเชียงใหม่ ราม chiangmai ram hospital

 

 

---

 

หลังการคลอดบุตร เป็นช่วงเวลาที่เต็มไปด้วยความสุข แต่ก็มักมีความกังวล ความเหนื่อยล้า และการเปลี่ยนแปลงครั้งใหญ่ทั้งร่างกายและจิตใจ หากคุณหรือคนใกล้ชิดกำลังรู้สึกว่าไม่เป็นตัวของตัวเอง มีอารมณ์แปรปรวนได้ง่าย อาจเป็นสัญญาณของ ภาวะซึมเศร้าหลังคลอด

 

 

 

ทำความรู้จักภาวะซึมเศร้าหลังคลอด

ภาวะหลังคลอดแบ่งออกเป็น 3 ระดับ ได้แก่

• ภาวะแปรปรวนทางอารมณ์หลังคลอด Postpartum blues พบได้ถึง 50‑70 % ของคุณแม่หลังคลอด อาการเริ่มใน 2‑3 วันแรก และมักหายเองภายใน 2 สัปดาห์
   

• ภาวะซึมเศร้าหลังคลอด Postpartum depression พบประมาณ 4-10 % ของคุณแม่หลังคลอด อาการเริ่มหลังคลอดสัปดาห์ที่ 2 ขึ้นไป และยาวนานเกินกว่า 2 สัปดาห์ หรือมากกว่านั้น
   

• ภาวะจิตเภทหลังคลอด Postpartum psychosis พบได้น้อยมาก  0.1‑0.2 % แต่เป็นอาการรุนแรงที่ต้องได้รับการดูแลโดยจิตแพทย์
   

ภาวะซึมเศร้าหลังคลอดคืออะไร

เมื่อพูดถึง ซึมเศร้าหลังคลอด หมายถึงภาวะที่คุณแม่มีอาการซึม เศร้า หมดหวัง หรือวิตกกังวลอย่างรุนแรงหลังการคลอด ซึ่งส่งผลกระทบต่อความสามารถดูแลตัวเองและดูแลลูกน้อยได้อย่างเต็มที่ ต่างจาก Baby Blues ซึ่งเป็นอาการชั่วคราวและหายเองภายในไม่กี่วัน

อาการดังกล่าวอาจเริ่มตั้งแต่ภายในไม่กี่สัปดาห์หลังคลอด และขยายยาวนานหลายเดือน หรือมากกว่า 1 ปีได้ หากไม่ได้รับการดูแลอย่างเหมาะสม 

นอกจากนี้ อาการซึมเศร้าหลังคลอดไม่ใช่ความผิดของคุณแม่ “ที่ทำผิด” หรือ “ไม่เก่งพอ” แต่เป็นปฏิกิริยาของร่างกายและจิตใจที่เปลี่ยนแปลงอย่างมีนัยสำคัญหลังการคลอด

 

---

 

 

สาเหตุของภาวะซึมเศร้าหลังคลอด

ภาวะซึมเศร้าหลังคลอด มักเป็นผลมาจากปัจจัยหลายด้านที่รวมกัน ดังนี้

การเปลี่ยนแปลงทางฮอร์โมนและร่างกาย

หลังคลอดฮอร์โมนหลายตัว เช่น เอสโตรเจน โปรเจสเตอโรน และฮอร์โมนไทรอยด์ ลดลงอย่างรวดเร็ว ซึ่งอาจส่งผลต่อสารเคมีในสมอง และทำให้เกิดอารมณ์แปรปรวนได้

ความเครียด และภาระใหม่

การมีลูกน้อยหมายถึงการดูแล 24 ชั่วโมง การนอนน้อย ความกดดันจากการเลี้ยงลูก การตั้งความคาดหวังของตัวเองและคนอื่น  ปัจจัยเหล่านี้สามารถทำให้เกิดความเหนื่อยล้า และความรู้สึกว่าไม่พอได้

ปัจจัยทางสภาพแวดล้อมและจิตใจ

เช่น ไม่มีคนช่วยเหลือ มีปัญหาครอบครัว หรือ การเงิน ความรู้สึกผิด ความไม่มั่นใจในตัวเอง หรือ เคยมีประวัติ ซึมเศร้า มาก่อน

การเข้าใจสาเหตุเหล่านี้ช่วยให้เรามองเห็นว่า “แม่ไม่ได้แค่เหนื่อย” แต่กำลังเผชิญกับความเปลี่ยนแปลงที่ต้องได้รับการดูแลอย่างจริงจัง

อาการของภาวะซึมเศร้าหลังคลอด

เมื่อพูดถึง ภาวะซึมเศร้าหลังคลอด อาการ ส่วนใหญ่มักประกอบด้วยลักษณะดังนี้

• รู้สึกอารมณ์ตก เศร้า ร้องไห้บ่อย โดยไม่มีสาเหตุชัดเจน
   

• ไม่มีความสนใจ หรือลดความรู้สึกพึงพอใจในกิจกรรมที่เคยชอบ
   

• รู้สึกหมดแรง ไม่มีแรงจูงใจ หรือหงุดหงิดง่าย
   

• รู้สึกผิด หรือไม่มีคุณค่า แม้จะได้รับคำชม หรือผลลัพธ์ดีจากการเลี้ยงลูก
   

• นอนมากเกินไป หรือนอนไม่หลับ และมีปัญหาเรื่อง อาหาร ความอยาก หรือน้ำหนัก
   

• ความยากลำบากในการตั้งใจดูแลลูก หรือรู้สึกว่าควบคุมสถานการณ์ไม่ได้
   

• ถ้าอาการรุนแรงอาจมี ความคิดที่จะทำร้ายลูกหรือทำร้ายร่างกายตัวเอง ต้องรีบพบแพทย์ทันที
   

อาการอาจค่อยๆ เกิดขึ้นทีละน้อย หรือเกิดเร็วหลังคลอดก็ได้ ดังนั้นการสังเกตตัวเอง และการสังเกตแม่คนใกล้ชิดจึงสำคัญมาก

ภาวะซึมเศร้าหลังคลอดเกิดขึ้นตอนไหนและเป็นนานไหม

ซึมเศร้าหลังคลอด เป็นตอนไหน

โดยทั่วไป ภาวะนี้มักเริ่ม ภายใน สัปดาห์ที่ 2 หลังคลอดขึ้นไป แต่ก็สามารถเริ่มได้เร็วกว่า หรือเลื่อนออกไปหลายเดือนหลังคลอดก็ได้

ซึมเศร้าหลังคลอด กี่เดือน เป็นนานไหม

หลายคนสงสัยคือ ซึมเศร้าหลังคลอด เป็นนานไหม

• สำหรับบางคน อาการอาจหายได้ภายใน 2‑3 เดือน
   

• แต่ในหลายกรณี อาจยาวนานเป็น 6 เดือน หรือมากกว่านั้น ส่งผลถึงช่วง 1 ปี หรือมากกว่า
   

• หากเกิน 1 ปี โดยไม่มีการดูแล อาจนำไปสู่ภาวะเรื้อรังที่ส่งผลต่อตัวแม่ ลูก และครอบครัว
   

ดังนั้น แม้ว่าอาการซึมเศร้าหลังคลอดจะไม่ได้เกิดขึ้นทุกคน แต่การรู้ว่า “สามารถเกิดได้ในหลายช่วงเวลา” จะช่วยให้ครอบครัวเฝ้าระวังได้ทันเวลา

วิธีดูแลผู้ที่มีภาวะซึมเศร้าหลังคลอด

เมื่อทราบว่าอาจเผชิญกับภาวะ ซึมเศร้าหลังคลอด สิ่งสำคัญคือ การดูแล ทั้งตัวคุณแม่ ครอบครัว

การดูแลตัวเอง

• พักผ่อนให้ได้มากที่สุดเท่าที่จะทำได้ โดยแบ่งรับงานกับคนรอบข้าง
   

• ออกกำลังกายเบา ๆ หรือเดินเล่นท่ามกลางธรรมชาติ
   

• พูดคุยความรู้สึกกับคนที่ไว้ใจ ไม่เก็บไว้คนเดียว
   

• จัดตารางพักผ่อน และดูแลร่างกายทั้งเรื่องโภชนาการ การนอน และการดูแลตัวเอง
   

บทบาทครอบครัว และคนใกล้ชิด

• ดูแลคุณแม่หลังคลอดทั้งร่างกายและจิตใจ ให้เวลาได้พูดคุย รับฟัง และแบ่งเบาภาระ
   

• สังเกตอาการผิดปกติ เช่น ร้องไห้ไม่หยุด ถอนตัว หรือมีความคิดทำร้ายตัวเองหรือลูก
   

• ให้กำลังใจ หลีกเลี่ยงการตำหนิหรือการว่าเพราะอาจเพิ่มความรู้สึกผิด
   

การรักษา

• หากอาการไม่ดีขึ้นภายใน 2 สัปดาห์ หรือ เริ่มรุนแรง ควรพบแพทย์ จิตแพทย์ หรือแพทย์สูติ นรีแพทย์
   

• รูปแบบการรักษา ได้แก่ จิตบำบัด Psychotherapy หรือ ยา ต้านซึมเศร้า ซึ่งมีความปลอดภัยขณะให้นมบุตรในหลายกรณี
   

• สถานที่ให้คำปรึกษา เช่น องค์กรเพื่อสุขภาพจิตแม่หลังคลอด จะช่วยได้มาก

การป้องกันภาวะซึมเศร้าหลังคลอด

การป้องกันถือเป็นกุญแจสำคัญที่จะช่วยให้คุณแม่ลดความเสี่ยงหรือเตรียมพร้อมในช่วงหลังคลอด

• เตรียมสุขภาพกาย พร้อมก่อนคลอด เช่น ออกกำลังกาย กินอาหารดี พักผ่อนให้เพียงพอ
   

• วางแผนการดูแลหลังคลอด รวมถึงทีมช่วยเหลือ แบ่งหน้าที่ และมีแผนสำรอง
   

• สร้างระบบสนับสนุนที่ดี รวมถึงคู่ชีวิต ครอบครัว เพื่อน หรือกลุ่มคุณแม่
   

• พูดคุยเปิดใจเกี่ยวกับความรู้สึก ความกังวล และตั้งความคาดหวังให้สมจริง
   

• ตรวจสุขภาพจิตหลังคลอดเป็นระยะ หากมีอาการเริ่มต้นให้รีบปรึกษา
   

• เพิ่มความรู้ให้คนรอบข้างทราบ เกี่ยวกับ ภาวะ ซึมเศร้าหลังคลอด เพื่อให้ได้รับการช่วยเหลือทันเวลา
   

การเป็น ภาวะซึมเศร้าหลังคลอด ไม่ใช่เรื่องอ่อนแอ แต่เป็นปฏิกิริยาทางร่างกายและจิตใจต่อการเปลี่ยนแปลงใหญ่ของชีวิตแม่ และครอบครัว ยิ่งคุณแม่ และคนรอบข้างมีความเข้าใจ เปิดใจ และพร้อมช่วยเหลือ ยิ่งเป็นการสร้างพื้นฐานให้แม่และลูกน้อยได้อยู่ร่วมกันอย่างมั่นคง และมีความสุข เมื่อมีสัญญาณเตือน อย่ารอ  การพูดคุยและขอความช่วยเหลือคือก้าวแรกที่สำคัญ จากนั้นการดูแลเต็มรูปแบบจะนำไปสู่การฟื้นตัวที่ดียิ่งขึ้น